Động Hua Mạ (Đầu Ngựa) hay còn gọi là Động Treo, động Lèo Pèn nằm cách hồ trung tâm Vườn Quốc gia Ba Bể khoảng 10km về phía Nam. Sở dĩ, Hua Mạ được gọi là Động Treo bởi hang động này nằm ở lưng chừng núi, có độ cao so với mặt nước biển là 350m, chiều dài hơn 700m, sâu dưới 60m.
Muốn lên động, du khách phải leo chừng 300m theo các bậc cầu thang trên sườn núi dốc thoai thoải. Cửa động Hua Mạ nhìn ra một vùng nước non xanh biếc của hồ và rừng Ba Bể cùng với con sông Lèng êm ái chảy qua. Cửa động Hua Mạ nhìn ra một vùng nước non xanh biếc của hồ và rừng Ba Bể cùng với con sông Lèng êm ái chảy qua. Không chỉ là nơi sơn thủy hữu tình, động Hua Mạ còn nổi tiếng với những huyền sử kỳ bí. Để vào được động phải qua một cửa nhỏ rộng 3m, cao 5m, nhưng chỉ cần đi qua cửa vài chục bước chân, du khách sẽ không khỏi ngỡ ngàng trước không gian động được mở rộng.
Trong động, không gian thoáng đãng do lòng hang rộng và thông nhau tạo cho du khách cảm giác mát mẻ, dễ chịu. Bước xuống bậc thang đá, lòng hang còn lưu giữ nhiều tầng lớp của đá vôi hóa thạch màu trắng, thuộc loại đá hoa cương Ba Bể.
Dưới đáy động là một bãi đá đổ khổng lồ dài khoảng 150m. Ở đây có dấu vết của thác nước. Trần động có chỗ rộng và cao tới 40 – 50 m. Bên trong có nhiều nhũ đá muôn hình vạn trạng, đầy kỳ bí, lung linh, huyền ảo.
Nhũ đá từ phía trên hang rủ xuống, từ mặt đất nhô lên, thấp – cao, dài – ngắn, ngang – dọc đủ cả, tạo cảm giác rất thú vị. Mỗi nhũ đá hiện ra với dáng vẻ khác nhau, vô cùng sinh động: Chỗ thì giống thủy cung, nơi lại như hoàng cung trong một buổi thiết triều; chỗ lại giống cảnh thầy trò Đường Tăng trên đường sang Tây Trúc, chỗ thì hình tháp bút, nơi lại giống đóa sen…
Cách cửa hang khoảng 15m, trong đống đá đổ lẫn đất sét màu xám đỏ và tro, các nhà khảo cổ học đã từng phát hiện các công cụ bằng sành có hoa văn từ thời Lê, nay đã được quy tập về các bảo tàng. Trong lòng hang động, hàng vạn nhũ đá, rèm đá, cột đá, phiến đá với đủ các kiểu dáng kỳ dị được hình thành ngay từ cửa hang cho đến cuối hang. Điều đặc biệt, chúng như được bài trí, sắp xếp một cách tự nhiên nhưng vô cùng hợp lý.
Những nhũ đá, cột đá tạo thành hình những bức tượng thiên nhiên như tượng người ngồi câu cá hay có những đoạn các nhũ đá xếp ngay ngắn giống như một buổi thiết triều với đầy đủ văn võ bá quan…
Những hốc hang nhỏ bên trong cũng có những dáng hình kỳ lạ, làm tăng thêm phần huyền bí cho hang động tuyệt đẹp này. Lòng hang được chia làm nhiều phòng bởi các rèm đá, nhũ đá ngăn cách tự nhiên thông với nhau qua một hành lang quanh co, lúc ẩn lúc hiện trong ánh sáng mờ mờ hư ảo khiến cho du khách có cảm giác như đang lạc bước vào cõi thiên thai.
Động Hua Mạ có nhiều huyền thoại ly kỳ. Truyện kể rằng ở khu vực rừng “Lèo Pèn” tiếng Tày có nghĩa là Rừng Ma, nơi ma quỷ ngự trị có một sơn động lạ trên lưng núi. Ngày ngày, cứ chiều tà, tiếng kêu hú từ phía động vọng ra khiến dân chúng trong vùng không ai dám đến gần.
Một ngày cuối năm, có một vị tướng đi tuần qua, khi đến bờ sông Lèng, trời đã gần tối. Đoàn người ngựa định sang bản bên để nghỉ lại, nhưng lạ thay khi qua sông, cứ xuống đến mép nước ngựa lại quay đầu trở lại, hí vang như báo hiệu một điều gì đó. Cùng lúc đó từ phía động Lèo Pèn có tiếng hú vọng ra. Thấy sự việc lạ, vị tướng cho gọi dân làng đến hỏi thì được biết tiếng kêu đó là những oan hồn của dân binh đã cùng triều đình chống giặc, thế giặc mạnh nên họ đã cố thủ trong hang. Bọn giặc không làm gì được đã phá sập cửa hang, do đó những oan hồn không được siêu thoát cứ lởn vởn trong hang hú hét.
Hiểu rõ sự tình, quan quân liền hạ trại ngay cạnh bờ sông Lèng và mổ ngựa, lấy đầu ngựa làm lễ tế trời đất. Lạ thay, khi lễ tế vừa xong thì tiếng oan hồn trong động cũng im dần rồi mất hẳn. Từ đó, động Lèo Pèn có tên gọi là động Hua Mạ (theo tiếng Tày có nghĩa là động Đầu Ngựa). Cũng từ đó, trong động không còn những âm thanh kỳ lạ và huyền bí.
Động Hua Mạ đã được tỉnh Bắc Kạn đưa vào khai thác từ năm 2004, thuộc quần thể danh thắng hồ Ba Bể trong Vườn Quốc gia Ba Bể. Tuy nhiên, động Hua Mạ đến nay vẫn chưa thu hút được nhiều khách du lịch, một phần là do hạ tầng giao thông tuy đã được nâng cấp nhưng vẫn còn rất kém. Từ hồ Ba Bể vào, đoạn đường chỉ gần 6 km, nhưng xe ô tô 4 chỗ phải đi mất khoảng 20 đến 25 phút.
Tổng hợp từ ANTG và nhiều nguồn khác
NISAVA TRAVEL!