Hòn Khói hay Bán đảo Hòn Khói, tên chữ là Yên Cang, nằm ở phía Đông của huyện Ninh Hoà, tỉnh Khánh Hoà. Hòn Khói nằm cách Ninh Hòa khoảng hơn 10 km đường bộ, cách thành phố Nha Trang hơn 40 km về hướng Bắc. Ba mặt quanh Hòn Khói đều là biển cả và sông ngòi bao quanh.
< Hải đăng Hòn Khói bên đường ven biển đi Ninh Vân.
Địa danh Hòn Khói có từ thế kỷ 18. Vào thời tàn quân nhà Minh bên Tàu không chịu khuất phục triều Mãn Thanh nên dùng tàu bè xuôi Nam tìm đất sống. Một số có quyền chức, giàu có, có tàu thuyền to lớn thì vào lập nghiệp tận miền Nam, như Mạc Cửu lập xứ Hà Tiên. Còn một số ít nghèo khổ lang thang trên biển cả lâu ngày trở thành hải tặc. Thỉnh thoảng vào các hải đảo cướp bóc lương thực.
< Mênh mông cánh đồng muối Hòn Khói.
Thời bấy giờ triều đình nhà Nguyễn ra lệnh cho địa phương, khi nào có giặc Tàu Ô vào cướp bóc, thì dân làng đốt lửa trên đỉnh núi để khói lên cao, quan sở tại biết mà kịp thời đem binh lính đến tiếp cứu. Đây có thể là lý do tên vùng đất này mang tên Hòn Khói.
NISAVA
Khoảng trước năm 1930, Hòn Khói là Tổng Phước Hà Ngoại, trực thuộc huyện Vạn Ninh, gồm có các làng Ðông Hà (Rớ), Ðông Hòa (Xóm Bà Ðỏi), Ðông Hải (mũi Hòn Khói), Ðông Cát (xóm Cát), Bình Tây (xóm Ðò), Thạnh Danh, Phú Thọ và Bá Hà (Cồn Cạn). Trong thời Pháp thuộc, người Pháp gọi vùng này là Hone-Coché.
Ðến năm 1930, Hòn Khói mới được sáp nhập vào huyện Ninh Hòa sau cuộc đấu tranh khởi đầu từ năm 1927 do ông trợ (giáo) Chước lãnh đạo đòi giảm sưu thuế.
Hiện nay, Hòn Khói có 4 xã: Xã Ninh Hải (gồm các thôn Ðông Hà, Ðông Hòa, Ðông Hải, Ðông Cát và Bình Tây, xã Ninh Diêm (gồm các thôn Thạnh Danh, Phú Thọ, Chánh Thanh và Chánh Bình), xã Ninh Thủy (gồm các thôn Bá Hà, Ngân Hà và Thủy Ðầm), xã Ninh Phước (gồm các thôn Ninh Tịnh, Ninh Yển, Mỹ Giang và Ðầm Vân)
< Thành quả những đống muối cao dần.
Hòn Khói ngày nay được biết đến như một địa danh du lịch của tỉnh Khánh Hòa, nơi sở hữu rất nhiều phong cảnh đẹp. Hòn Khói khá nổi tiếng với nghề làm muối, nơi đây được xem là cánh đồng muối lớn nhất miền Trung Việt Nam với những cánh đồng muối trắng tinh dài tít tắp và tạo nên vẻ đẹp đặc trưng cho vùng đất này.
Đến đây, bạn không chỉ chụp phong cảnh đẹp mà còn tìm hiểu về cuộc sống vất vả của người làm muối để biết được giá trị thực sự của từng hạt muối do chính họ làm ra.
Diện tích đồng muối ở Hòn Khói lên đến 400ha. Bắt đầu từ tháng 3 đến tháng 10 hàng năm là khoảng thời gian người dân ra đồng làm muối.
NISAVA
Đến thăm những cánh đồng muối Hòn Khói vào mỗi sớm mai, khi bình minh thức giấc; từng đoàn phụ nữ, đầu đội nón lá, vai gánh “quà của biển”, bước chân uyển chuyển soi mình xuống ruộng muối, lấp lánh ánh bình minh. Khi mặt trời nắng gắt cũng là lúc họ hoàn thành công việc.
Nơi đây không chỉ nổi tiếng về những cảnh đồng muối mà Hòn Khói còn có một địa điểm du lịch nổi tiếng nhất đó là biển Dốc Lết.
Dốc Lết là một bãi biển đẹp và thơ mộng với bãi biển cát trắng mịn, nước biển xanh ngọc bích thấy tận đáy. Biển nằm bên những đồi cát trắng tinh, sáng chiều di chuyển và biến dạng theo chiều gió trông rất ngoạn mục.
Khách tắm biển muốn qua bên kia xem biển phải vượt qua những đồi cát lớn, cao như những bức tường thành. Khi bước đi, bàn chân lún xuống sâu. Muốn tiếp tục thì phải ngồi xuống và lết đi. Do đó người dân bản xứ gọi nơi đây là Dốc Lết.
NISAVA
Đặc sản tại Hòn Khói nổi tiếng nhất là món gỏi lua. Gỏi lua được người dân nơi đây tự tay chế biến nay và cũng là món ăn gia đình của các ngư dân nơi đây. Món gỏi lua được làm bằng cá cơm trỏng tái chanh trộn với lõi chuối hột bào mỏng, thơm, cà băm nát, xà lách, rau thơm, ngổ, cải cúc, tía tô (rau lặt).
Hành khô bào mỏng phi vàng, đậu phộng rang muối giã dập. Trộn chuối đã bào mỏng, hành tây, cá cho đều, sắp ra dĩa. Bày trên mặt rau thơm, hành phi, đậu phộng. Gỏi lua ăn với nước lèo được chế biến chua ngọt giống như lẫu chua ngọt. Khó mà biết chính xác cách chế biến nước lèo ra sau nhưng ăn rất ngon mùi vị lạ mà ngon đến mức khách đã nếm một lần rồi thì khó mà quên được.
Hòn Khói có nhiều hải sản ở Cồn Cạn (Bá Hà) như cá thu, cá bè, cá chù, tôm mực, cua ghẹ, sò ốc…
Nước mắm và mắm ruốc ở đây khá nổi tiếng, được bán khắp nơi như Buôn Mê Thuột, Phú Yên, Bình Ðịnh v.v…
NISAVA TRAVEL!