Nhà thờ “Nhà nước” là tên gọi của nhà thờ Phanxico Xavier. Có lẽ do tại nhà thờ này các quan lại của Pháp ở gần đó, “lầu quan Năm, quan Sáu Pháp” và tòa Khâm sự Trung kỳ lúc bấy giờ thường lui tới làm lễ và cũng có thể tuy không có luật lệ nhưng mọi người đều ngầm hiểu với nhau là nơi đây chỉ dành riêng cho các viên chức của Pháp, tức là “của nhà nước” theo như họ hiểu nên mới có tên như thế chăng?
Nhà thờ này được Leculier tục gọi là Cha Lựu – thừa lệnh Cha Allys (Cha Lý) cho khởi công xây vào năm 1911 (hoàn thành năm 1916). Đây là năm vua Duy Tân cùng với Trần Cao Vân, Thái Phiên khởi nghĩa. Ngôi nhà thờ này tọa lạc tại đường Nguyễn Tri Phương ngày nay, phía trước trông ra hướng sông Hương, mặt sau nay là đường Hà Nội.
Nhà thờ Phanxico Xavier có lối kiến trúc theo kiểu Gothique với một cái tháp chuông rất cao (khoảng 40m) được đúc bằng xi măng sơn màu nâu, bên trên có một thánh giá. Đứng từ phía tả ngạn sông Hương nhìn qua hướng này thấy tháp chuông như vút cao trên nền trời xanh biếc. Trong chiến tranh nhà thờ này bị tàn phá hư hại khá nhiều, tháp chuông sụp đổ hoàn toàn. Ngày nay tuy đã được trùng tu nhưng tháp chuông cũ không còn nữa.
Ngày 27/6/2011, nhà thờ thánh Phanxico Xavie Huế đã kỷ niệm 100 năm xây dựng. Do ngôi nhà thờ có lối kiến trúc Gothic này đã được Hội thừa sai Paris xây cất nên trong thánh lễ kỷ niệm 100 năm của nhà thờ, Ðức cha Stephano Nguyễn như Thể, Tổng giám mục Huế đã kêu gọi mọi người nhớ đến công ơn của Hội thừa sai Paris. Ngài nói: “một trăm năm nữa, nhà thờ này vẫn còn phục vụ các nhu cầu tôn giáo của người công giáo địa phương”.
Ðể đánh dấu việc kỷ niệm, giáo dân đã góp phần tu sửa tháp chuông, vốn đã bị hư hại trong các cuộc dội bom thời chiến tranh hồi năm 1968. Ngoài ra cũng có một phần phí tổn của Hội thừa sai Paris.
Trong một thế kỷ, giáo xứ thánh Phanxico Xavie đã được chăm sóc mục vụ bởi 20 linh mục, trong đó có 5 vị thuộc hội thừa sai Paris cũng như đức Tổng giám mục Huế và cố hồng y Phanxico Xavie Nguyễn văn Thuận.
NISAVA TRAVEL! tổng hợp, ảnh Lệ Thủy