(QTO) – Mấy người bạn học quê Cam Lộ (Quảng Trị) cứ rủ rê tôi mùa này lên đây đào tiên tiến* khoái lắm. Được “thăm ló-ngó đồng” (nhìn lúa nhìn đồng) như cách gọi dân dã, lại vừa rèn luyện thể lực. Thịt tiên tiến thơm ngon, bổ dưỡng, chữa được nhiều căn bệnh, trong đó có bệnh béo phì. Một lời rủ rê khó chối từ.
Thời gian này, cây sắn vừa mới thu hoạch, tiên tiến chỉ ăn độc củ sắn nên đào hang ở ngay những vùng trồng sắn. Nguyễn Tưởng, người bạn nối khố của tôi quát mấy con bò của nhà đi ăn khuất đám rừng tràm um tùm rồi vác cuốc lên vai quày quả: “Đi thôi”.
Tưởng phân công nhiệm vụ: “Ông nhặt tiên tiến và phát hiện hang để tôi cuốc cho. Nơi nào phát hiện mùn đất mới ùn lên là hang tiên tiến đó”. Thế là tôi căng mắt ra để tìm tòi trên mặt đất bao la những mùn đất nổi lên.
Thú vị thật, mùn nổi lên nhan nhản khắp nơi. Chúng tôi người cắm cúi làm dấu hang, người bổ cuốc hùng hục, mồ hôi vã ra như tắm. Một chốc tôi nhặt hơn 30 con tiên tiến béo nung núc cho vào túi. Con lớn nhất chỉ bằng ngón tay cái, thích nhất là những con mới lớn, lông cánh phủ chưa kín bụng, nhìn thấy thớ thịt béo trắng ngần.
Thường mỗi hang chỉ có một con, nhiều hang gần 20 nhát cuốc bổ xuống mới bắt được một. Tiên tiến là loại vật rất khôn và thận trọng. Một hang chính có nhiều hang phụ thoát hiểm, ngang dọc lắt léo rất khó dò theo. Ước tính nếu bắt được khoảng một trăm con phải giáng xuống đất hơn 1.000 nhát cuốc.
Thì ra cách rèn luyện thể lực, lại chữa bệnh béo phì là đây. Theo kinh nghiệm của Tưởng thì săn tiên tiến chỉ diễn ra từ tháng 10-12 dương lịch. Thời gian này sắn vừa thu hoạch xong, tiên tiến bắt đầu quá trình phát triển, bảo tồn nòi giống. Săn vào tháng 12 là tốt nhất, bởi tháng này thường xảy ra mưa lớn, con tiên tiến đào hang nông hơn so với những tháng tiết trời nắng nóng, chúng đào sâu tránh nắng.
Tôi còn nhớ mùa lũ năm ngoái vào huyện Hải Lăng công tác. Chúng tôi lội xuống rẫy sắn của xã Hải Lâm cạnh cầu Dài 1 đang bị nước lũ ngập gần hết ngọn. Lúc này hàng nghìn con tiên tiến bỏ hang bám trĩu nặng trên các ngọn cây, hoặc bám chặt vào các vật nổi lềnh bềnh trên mặt nước. Chỉ việc rung nhẹ ngọn cây cho tiên tiến rơi xuống là bắt cho vào bao. Nhiều khi sau cú rung rơi theo vài chú chuột lông ướt sũng hoặc con rắn hổ to tướng khiến chúng tôi chạy tán loạn.
Bắt tiên tiến có nhiều cách, muốn đỡ tốn sức hơn thì từ 22-23 giờ đêm, mang theo đèn pin sáng đi nhẹ nhàng theo tiếng gáy của tiên tiến đực đang khoe mẽ, chiếu thẳng đèn vào miệng hang gây choáng rồi dễ dàng tóm lấy từng con. Nhưng cách bắt này chẳng mấy ai áp dụng bởi chẳng thú vị, lại chỉ được bắt tiên tiến đực già, thịt không ngon.
Thời niên thiếu chúng tôi thường lấy tiên tiến để chọi nhau, nhiều người thường nhầm lẫn giữa con tiên tiến và dế mèn. Chẳng hiểu tại sao đến bây giờ chưa ai dùng dế mèn làm món ăn như tiên tiến. Có lẽ bởi dế mèn nhỏ và không béo, lại thường sống dưới các đám phân gia súc nên tạo cảm giác không an toàn.
Dế mèn đánh nhau thường dùng hàm để cắn cho đến khi đối thủ thua trận bỏ chạy. Chỉ cần ngả một cái mũ có thành rộng là thành bãi chiến trường của dế mèn, của đám học trò bọn tôi. Tiên tiến có cách chơi rất khác, thường thì người ta đào một hố bằng đất sâu khoảng 20 cm, rộng 10 cm, dưới đáy hố bố trí một lỗ hang vừa một con tiên tiến chui lọt. Sau khi thả hai con tiên tiến đực vào hố, một con sẽ nhanh chóng chiếm lỗ hang làm nơi trú ngụ và dùng đôi chân cực khỏe để phòng thủ, chú tiên tiến ngoài hang bắt đầu dùng hàm để tấn công vào đằng sau, kéo đối thủ ra khỏi hang. Cuộc chiến ác liệt cho đến khi đối thủ nhảy ra khỏi hang, chấp nhận nhường cho bên thắng trận.
“Ở làng này có cụ Lê Tạo mê món này đến nỗi ốm liệt giường vẫn đòi ăn cháo tiên tiến”, Tưởng vừa kể, vừa làm sạch từng con tiên tiến cho vào nồi ướp gia vị. Nghe chuyện, chị vợ lườm chồng: “Phải mình cụ Tạo đâu, nhiều người mê món nhậu này lắm, bỏ vợ con đi cuốc xới cả ngày”. Ờ đúng, không mê sao đi cuốc tiên tiến đông như trẩy hội thế, mà nhiều ông gầy tong teo chứ béo phì gì cho cam. Mà lạ thật, cả đám người xông vào lật tung cả đám đất sắn của nhà người ta, thế mà gia chủ cười tươi hớn hở, còn đem thuốc nước ra mời chào. Thì ra theo kinh nghiệm dân gian, vùng nào tiên tiến đào hang nhiều, làm mùn nhiều, người đến cuốc đất càng tơi xốp, y rằng vụ sau sắn bội thu. Đây như một điềm lộc được báo trước vậy. Hèn gì mấy lần tôi bảo Tưởng xin phép chủ đất trước khi cuốc nhưng bạn cười cười rồi lờ đi.
Cụ Tạo năm nay gần 80 tuổi, vẫn khoái ăn sắn ủ nấu với mỡ lợn ướp hành lá, rồi cầm rìu bổ củi phầm phập như thanh niên trai tráng. Cụ gật đầu xác nhận thông tin mình quá mê món tiên tiến rồi thong thả nói về loại tiên tiến, như một nhà nghiên cứu sinh vật học.
Loài tiên tiến có vòng đời thật lạ, số mệnh chúng gắn liền với từng vụ sắn, tức là không một con tiên tiến nào hưởng thọ hai vụ sắn tiếp nối. Thông thường người dân trồng sắn vào tháng 7 dương lịch, đến tháng 10-11 dương lịch thu hoạch. Vòng tròn sinh tử của tiên tiến cũng nhịp nhàng theo từng mùa vụ. Sau tháng 12 dương lịch, nghĩa là sắn đã thu hoạch xong, người dân chuẩn bị trồng vụ tiếp theo là thế hệ tiên tiến mùa trước tự kết thúc cuộc đời. Sự ra đi của tiên tiến đực nó vướng bận, nhưng con cái trước khi chết phải tròn nghĩa vụ bảo tồn trọn vẹn giống nòi. Chúng đẻ trứng và dấu vào hang sâu, rồi nằm ấp ủ cho đến kiệt sức chết. Chưa hết, thân xác tiên tiến mẹ trở thành dưỡng chất nuôi trứng cho đến ngày tiên tiến con vươn dậy, lớn lên cùng vụ sắn mới. Vòng luân hồi cứ thế.
Bạn tôi công tác một công ty lớn kể, mới rồi tiếp đoàn khách đối tác ở Hà Nội tại một nhà hàng sang trọng. Lướt qua thực đơn với nhiều món đặc sản mà các vị cứ lắc đầu với lý do: “Đang giảm cân, đang thừa mỡ, đường cao…”.
Bí quá chủ nhà hàng đưa ra món tiên tiến nướng lá lốt, tiên tiến xào tỏi sống, bánh bột lọc nhân tiên tiến làm các vị mê tít. Tưởng rẻ kêu xả láng, nào ngờ còn đắt hơn cá chình, hay ba ba, mỗi đĩa 100 nghìn đồng, đếm được 25 con tiên tiến. Không ngờ thứ này là “hàng độc” mà mình không hay biết.
Tôi có đứa cháu năm nay học lớp 8, bố mẹ nó ốm đau suốt nên hoàn cảnh gia đình rất khó khăn. Thế mà nó khoe với tôi, nhờ mỗi vụ tiên tiến nên đám học sinh con nhà nghèo như cháu lại đủ tiền trang trải các khoản học tập, dư thêm bộ quần áo mới. Mấy nhà hàng ở Đông Hà, Cam Lộ lên đặt mua tiên tiến tận nhà, còn cho mượn điện thoại, bắt được kha khá là điện họ lên lấy ngay. Giá một con tiên tiến sống được trả 2 nghìn đồng, cứ bán cho họ 100 con, được thưởng thêm 15 nghìn đồng. Các cháu ước ao mùa tiên tiến kéo dài mãi…
Theo Báo Quảng Trị
NISAVA TRAVEL!
* Tiên tiến là con dế cơm.