Tháp Mường Và là hiện sinh của một thế giới tâm linh, huyền bí và là nơi chứa đựng bao thăng trầm của lịch sử tạo dựng hơn 400 năm. Tháp tọa lạc trên một quả đồi nhân tạo, cao 5 tầng, xây dựng theo hình bút tháp cao 13 m. Nền tháp có cạnh hình vuông với mỗi chiều 2,5m, thân gồm sáu hình khối chống lên nhau, càng lên cao càng nhỏ dần. Tháp xây bằng vữa và bằng gạch. Tầng hai còn thấy ba loại hoa văn đắp nổi: hình ô cửa, hình chữ Y, hình lá đề.
Mường Và, cái tên nghe khá lạ này thuộc về mảnh đất gần biên giới nước Lào – huyện Sốp Cộp, tỉnh Sơn La. Nơi biên viễn xa xôi ấy có một tộc người nhỏ bé sống quanh một ngọn tháp cổ tồn tại đến mấy trăm năm đã đi vào tâm thức biết bao thế hệ. Đứng từ trên tháp, thả tầm mắt, ta bao quát được cả trung tâm xã Mường Và với cánh đồng rộng lớn và những dãy núi chập chùng bao quanh. 
Mường Và theo tiếng địa phương có nghĩa là một miền đất đông người tập trung sinh sống. Đất đai mầu mỡ phì nhiêu, có cánh đồng bằng phẳng thẳng cánh cò bay và cũng là nơi có cảnh đẹp.
NISAVA
Theo truyền thuyết kể lại rằng. Cách đây khoảng 400 năm có một ông thầy địa lý người Hoa đi qua vùng đất nông thấy có cảnh đẹp, về địa lý lại thuận lợi. Đằng sau bản Mường Và là dãy núi chạy dài, đằng trước là một cánh đồng rộng lớn, có suối chảy qua. Dựa theo thuyết phong thuỷ có nghĩa là một vùng đất đẹp và ổn định. Ông thầy địa lý đã bàn với Chẩu Hua (có nghĩa là người đứng đầu trong vùng) để xây dựng chùa và tháp.
Chẩu Hua huy động nhân dân trong vùng khởi công đắp quả đồi ngay tại trung tâm xã. Đất đắp đồi này được lấy từ hai bên cạnh và đằng sau tháp (hiện nay xung quanh tháp vẫn còn 3 chiếc hồ lớn). Sau khi đắp đồi xong, Chẩu Hua cho xây tháp và dựng chùa bởi tháp và chùa là nơi sinh hoạt tinh thần của các bản làng. Không chỉ là nơi nhân dân đến lễ phật, mà còn là nơi tập hợp toàn dân vào những ngày hội lớn, nhỏ, bàn bạc những vấn đề liên quan tới lợi ích chung.
Theo lời kể, di tích này trước đây có một chùa gỗ 2 gian, cách tháp 100 m. Trong chùa có chỗ để thờ tượng (chùa thờ 13 tượng). Ngoài ra còn có một trống gỗ, một sách cổ viết bằng chữ Phạn. Trải qua chiến tranh tàn phá và không có sự quản lý, lưu giữ, hiện nay chùa bị phá huỷ hoàn toàn; hiện vật trong chùa chủ yếu do nhân dân lưu giữ.
Phía sau Tháp Mường Và là một dải núi dài ôm lấp tháp. Trước mắt là một cánh đồng rộng lớn có con suối Nậm Ca chảy qua, phía xa có dãy núi chắn ngang. Buổi sớm và xế chiều nhìn xa xa màn sương giăng như một dòng sông mây ngang sườn núi. Từ trên đồi nhìn bao quát cả trung tâm xã với những cánh đồng lúa rộng, những mái nhà sàn mái lợp ngói phủ mầu rêu phong… khiến cảnh sắc trở lên sinh động.
NISAVA
Tháp Mường Và là sợi dây nối liền quá khứ với hiện tại và cũng là nơi nguyện cầu của người dân nơi đây về cuộc sống hòa bình no ấm. Nhưng trên hết, ngôi tháp này chứa đựng trong mình những linh thiêng, huyền bí mà bất cứ người nào đến đây cũng muốn tìm hiểu, khám phá. Riêng với người dân Mường Và, sự linh thiêng có phần bí hiểm của ngọn tháp đã ẩn hiện trong đời sống cộng đồng từ nhiều đời trước nên từ lâu lắm rồi chẳng mấy ai dám đến gần, đặc biệt là đàn bà, con gái.
Thăm Tháp Mường Và vào thời điểm tháng 6 hoặc tháng 11 trong năm ta thấy màu vàng óng cùng mùi thơm toả ra từ những cánh đồng lúa chín. Đặc biệt, sau khi kết thúc vụ mùa khi về du khách sẽ tìm mua đuợc đặc sản địa phương là nếp tan hin, tan lo, tan nhe, tan đỏ – giống lúa chỉ trồng duy nhất ở Mường Và, Mường Lạn và Púng Bánh.
Hàng năm đến ngày 15-4, nhân dân địa phương trong vùng nô nức đến Tháp Mường Và trảy hội, đón mừng năm mới. Với việc tôn tạo trùng tu tháp Mường Và, đây sẽ là điểm đến nằm trong tuyến du lịch của tỉnh, tạo điều kiện cho địa phương thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái và cộng đồng.
NISAVA TRAVEL! tổng hợp, ảnh Kiến Thức