(BGĐT) – Trong hệ thống lăng mộ cổ trên địa bàn tỉnh, lăng cụ Nghè Sổ thuộc thôn Trâu Lỗ, xã Mai Đình, huyện Hiệp Hòa (Bắc Giang) hiện còn lưu giữ những giá trị độc đáo về kiến trúc, nghệ thuật và dấu ấn lịch sử-văn hóa của một thời kỳ.
< Toàn cảnh Lăng cụ Nghè Sổ.
Lăng cụ Nghè Sổ được xây dựng năm 1937, đến nay còn bảo tồn nguyên vẹn các yếu tố gốc cấu thành di tích. Đây là nơi an nghỉ của cụ Nghè Sổ (Đình nguyên Nguyễn Đình Tuân, 1867-1941) quê ở làng Trâu Lỗ, tổng Mai Đình (nay là thôn Trâu Lỗ, xã Mai Đình). 
Làng Trâu Lỗ có tên nôm là làng Sổ, vì vậy ông Nghè Nguyễn Đình Tuân được nhân dân trong vùng gọi là ông Nghè Sổ. Cụ là người đỗ đầu khoa thi Đình năm Tân Sửu 1901. Trong 180 thủ khoa nho học (những người đỗ đầu khoa thi Đình – Tiến sĩ) qua các triều đại phong kiến Việt Nam kéo dài từ năm 1075-1919, cụ Nghè Sổ là một trong 4 người của tỉnh Bắc Giang đỗ Đình nguyên – Tiến sĩ (cùng với Giáp Hải, Đào Sư Tích và Đoàn Xuân Lôi).
Thời nhà Nguyễn, cụ Nghè Sổ là người duy nhất của tỉnh Bắc Giang đỗ Đình nguyên, trong tổng số 43 Đình nguyên. Cụ có nhiều công trạng với dân với nước, là người sáng lập ra xã Tân Cương (nay là xã Tân Cương, TP Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên) và cây chè Tân Cương nổi tiếng…
NISAVA
Lăng cụ Nghè Sổ gồm các hạng mục công trình như nghi môn nội, nghi môn ngoại, khu mộ và nhà bia. Nghi môn ngoại được xây dựng theo dạng trụ biểu bằng gạch, trát vữa, phía trên cột trụ biểu đắp trang trí hình bốn con chim phượng chụm đuôi vào nhau, phía dưới tạo các hình lồng đèn, thân khắc chữ Hán.
Nghi môn nội gồm 4 cột trụ biểu, 2 cột trụ biểu phía ngoài cùng trên đỉnh đắp trang trí hình hai con nghê đang trong tư thế chầu vào trong, phía dưới tạo các ô lồng đèn, không trang trí hoa văn, thân cột trụ biểu để trống. Hai cột trụ biểu phía trong trên đỉnh đắp trang trí hình bốn con chim phượng chụm đuôi vào nhau, phía dưới trang trí hình rồng. Ở gần thân trụ biểu được tạo bốn ô hình lồng đèn, mặt ngoài đắp trang trí hình tứ linh (long, ly, quy, phượng).
NISAVA
Hai cửa giả phụ của nghi môn nội được xây gạch, trát vữa gồm 2 tầng 8 mái. Tại các đầu đao cửa giả phụ đắp trang trí hình hoa văn thủy ba cách điệu. Phía dưới tầng mái thứ nhất, thứ hai cửa giả phụ được tạo ô hình chữ nhật, mặt ngoài đắp trang trí hình tứ linh.
Nhà bia được xây dựng độc đáo theo bình đồ kiến trúc kiểu chữ đinh gồm tòa tiền bia và hậu bia. Phía dưới tầng mái trên tạo 3 ô hình chữ nhật, ô chính giữa trang trí hình rồng, hai ô bên khắc chữ Hán, bên trái khắc chữ “Hữu”, bên phải khắc chữ “Mai” là tên tự của cụ Nghè Sổ. Phía trước hai gian hồi trổ hai ô thoáng hình hoa văn kỷ hà. Phía trong tòa tiền bia được xây dạng cuốn vòm, chính giữa đặt một tấm bia đá niên hiệu Bảo Đại thứ 5 (1930).
Hậu bia gồm một gian nhỏ. Các nét chạm khắc tinh tế trên đá muối như tượng voi, trên nghi môn, nhà bia về đề tài tứ linh, hoa lá cách điệu, vân mây… mang đậm phong cách nghệ thuật thời Nguyễn đầu thế kỷ XX. Tại khu lăng còn lưu giữ nhiều tài liệu, hiện vật có giá trị như: 1 bia đá thời Nguyễn niên hiệu Bảo Đại thứ 5 (1930), 2 tượng voi đá muối, sắc phong…
Với những giá trị và ý nghĩa đặc biệt, Lăng cụ Nghè Sổ đã được Nhà nước xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh. Đây là nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của dòng họ Nguyễn và nhân dân địa phương.
Hằng năm, vào ngày 20 tháng 6 âm lịch, dòng họ, nhân dân trong thôn tổ chức lễ giỗ để tưởng nhớ công trạng của cụ đối với quê hương, đất nước.
Theo Phương Vy (Báo Bắc Giang)
NISAVA TRAVEL!