Tại thôn BơLiêng, xã Ating, huyện Đông Giang, Quảng Nam có một ngôi nhà mồ (Ping) của người Cơtu có thể coi là “độc nhất vô nhị”. Một tác phẩm điêu khắc đặc sắc trên gỗ, rất hiếm hoi còn sót lại…
.
Đi tìm nghệ nhân tạo dựng nhà mồ
Nếu ai đó lần đầu tiên nhìn thấy ngôi nhà mồ bằng gỗ đã bạc màu thời gian với những hình thù được điêu khắc, chạm trổ tinh vi trên mảnh đất Đông Giang này sẽ không khỏi ngạc nhiên trầm trồ thán phục. Cứ nghĩ người tạo nên tuyệt tác ấy phải là một vị cao niên, nhưng thật bất ngờ khi chủ nhân của ngôi nhà mồ ấy lại là một chàng trai Cơtu còn khá trẻ.
Anh tên Bríu Ngà, là trưởng thôn BơLiêng, sinh năm 1962, có thân hình vạm vỡ, da ngăm đen, tóc xoăn, sở hữu bộ râu rất hoang dã, đã có vợ và hai con.
Anh bắt đầu câu chuyện bằng một lời kể: “Để trẻ em làng mình có chỗ học hành khang trang hơn, rộng rãi, sạch đẹp hơn, mình đã tự nguyện hiến đất xây trường”.
Rồi anh “khoe” ngay với chúng tôi tờ giấy khen của xã ATing vì việc làm ý nghĩa ấy. Anh còn bảo đã bàn với vợ sẽ tiếp tục hiến khu đất cao ráo bên nhà để làm một nhà Gươl bề thế cho thôn (Nhà Gươl là nhà truyền thống cộng đồng của người Cơtu).
Trở lại với câu chuyện làm nhà mồ, lắng nghe anh kể đã thấy lắm công phu. Ngôi nhà mồ này anh làm để báo hiếu bố vợ của mình, già Đinh Văn Đen. Để làm nên tuyệt tác ấy, một mình anh đã hì hục với cái rìu, cái rựa, con dao… ngót nghét 2 năm trời.
Nhà mồ làm xong, 5 năm sau thì bố vợ anh qua đời. “Đám ma ông cụ to lắm, kéo dài đến cả tuần, làm thịt trâu, bò, heo, gà… tổng chi phí hơn 60 chục triệu đồng”.
Cũng từ đó anh thành nổi tiếng – người con rể hiếu thảo và một nghệ nhân chế tác nhà mồ.
Năm 2006, Bríu Ngà nhận được bằng khen của Viện Bảo tàng dân tộc học Việt Nam vì đã có thành tích tham gia trình diễn các hoạt động bảo tồn, phát huy các di sản văn hoá vật thể và phi vật thể. Tác phẩm nhà mồ Cơtu (Ping Blâng) do anh chủ công tạo dựng nửa năm trời và đã hoàn thành tháng 11/2005, hiện đang được trưng bày tại Hà Nội.
< Nghệ nhân Bríu Ngà với bằng khen của Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.
Độc đáo điêu khắc trên Ping
Ngôi nhà mồ bằng gỗ trai, gỗ trẹ của già Đinh Văn Đen do bàn tay vàng của Bríu Ngà điêu khắc nằm trên triền đồi ven đường là tác phẩm độc đáo trong kết cấu, là sự tinh xảo trong từng đường nét chạm khắc.
Nhà mồ cao chừng 2,5m, rộng 3,5m, dài 4m; gồm 6 cột, 2 giữa cao để đỡ nóc, 4 cột còn lại đỡ 2 mái trước và sau. Trên nóc là cây gỗ dài nguyên khối, chính giữa là hình chạm lộng, thoạt nhìn giống như một bông sen nở nhưng nhìn kỹ là 3 cặp đầu chim T.ring quay đầu về hai hướng (chim T.ring là hoạ tiết quen thuộc trong điêu khắc của người Cơtu). Kế đến là đôi rồng uốn lượn, ngoài cùng là 2 tượng đầu trâu vươn ra 2 bên nóc nhà mồ.
Mặt trước của thân cây gỗ được chạm 2 con kỳ đà châu đầu vào 1 mặt dơi cách điệu đặt chính giữa. Mỗi mái trước và sau nhà mồ được lợp bằng 7 tấm gỗ để dọc ghép lại với nhau và cố định bởi 3 thanh gỗ chạm theo hình ngọn rau dớn đặt nằm ngang cách đều. 2 đầu kèo phía trước tạc hình đầu trâu chúi đầu xuống đất.
Bên trong Ping gồm có 3 phần tách rời nhưng được đặt khăng khít liên hoàn với nhau. Phía trước nhà mồ là khám thờ để nồi hương, bát nước là nơi đặt mâm cơm cúng ma. Bên trong nhà mồ đặt 1 cái cáng khiêng hòm người đã khuất. Bên trong cáng khiêng là hòm chứa thi thể. Đặc biệt trên Kơdiêu được tạc rất nhiều tượng người (tượng ngồi khóc, tượng người đánh chiêng, thổi kèn, dâng rượu…) ngoài ra Kơdiêu còn chạm lộng khá nhiều những hình thù vô cùng tinh xảo như hình 2 trâu húc nhau, 2 người cưỡi ngựa, trăn, rắn, chim muông và nhiều hình thù hoa lá… Tất cả được tô vẽ bằng những màu sắc tự nhiên làm ra từ cây lá trên rừng.
Gìn giữ cho muôn đời sau
< Một ngôi nhà mồ truyền thống của người Cơtu – một ngôi nhà mồ được coi là cổ nhất của người Cơtu.
Nhà mồ (Ping) là một phần đặc sắc trong di sản văn hoá mang tín ngưỡng dân gian gắn với tập tục tang ma của người Cơtu. Ping còn là một tác phẩm điêu khắc tạo hình độc đáo kết hợp với nghệ thuật trang trí mang dấu ấn rất riêng của dân tộc vùng cao Quảng Nam.
< Thu hút cả du khách nước ngoài.
Nhưng dẫu độc đáo và tinh xảo đến đâu thì cuối cùng cũng bị hư hỏng trước sự khắc nghiệt của thời gian. Vì vậy việc gìn giữ, tôn tạo nhà mồ ngay chính trên mảnh đất mà người dân Cơtu sinh sống để tuyên truyền nhắc nhở con cháu Cơtu về truyền thống, về nét đẹp trong văn hoá của dân tộc mình là việc làm cần thiết và cấp bách.
Ông Ploong Chiến – Chủ tịch xã ATing (Đông Giang – Quảng Nam) – cho biết: “Nhà mồ truyền thống của người Cơtu làm bằng gỗ như vậy hiện nay không còn nhiều và những nghệ nhân biết chế tác cũng rất hiếm. Việc gìn giữ cũng như việc đào tạo những nghệ nhân kế cận là vô cùng cần thiết nhằm giữ gìn nét đặc sắc trong văn hoá Cơtu. Tuy nhiên cái khó vẫn là sự ý thức văn hoá của người dân bởi nhà mồ hiện nay của người Cơtu đã theo trào lưu hiện đại…”.
NISAVA TRAVEL! – Theo Dantri